خاک
خاک‌ها مخلوطی از مواد معدنی و آلی هستند که از تخریب سنگ‌ها در نتیجهٔ هوازدگی بوجود می‌آیند که البته نوع و ترکیب خاک‌ها در مناطق مختلف بر حسب شرایط ناحیه فرق می‌کند. مقدار آبی که خاک‌ها می‌توانند بخود جذب کنند، از نظر کشاورزی و همچنین در کار‌های خانه‌سازی٬ راه‌سازی و ساختمانی دارای اهمیت بسیاری است که این مقدار در درجهٔ اول بستگی به اندازهٔ دانه‌های خاک دارد.
هرچه دانهٔ خاک ریزتر باشد، آب بیشتری را به خود جذب می‌کند که این خصوصیت برای کار‌های ساختمان‌سازی مناسب نیست. بطور کلی خاک خوب و حد واسط از دانه‌های ریز و درشت تشکیل یافته‌است. تشکیل خاک‌ها به گذشت زمان، مقاومت سنگ اولیه یا سنگ مادر، آب و هوا، فعالیت موجودات زنده و بالاخره توپوگرافی ناحیه‌ای که خاک در آن تشکیل میشود بستگی دارد. خاک در اسلام یکی از پاک‌کننده‌ها محسوب میشود.
خارجی‌ترین بخش زمین از خاک تشکیل شده‌است. خاک محصول فرسایش و خردشدگی سنگ‌هاست.
انواع مواد تشکیل دهنده خاک‌ها
خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل میشود و بعد بر اثر فرسایش در نزدیکی سطح زمین به صورت ذرات ریز (ماده منشأ) در می‌آید. مواد آلی هم با مواد غیر آلی (ذرات سنگ، مواد معدنی و آب) مخلوط می‌شوند تا خاک تشکیل شود.
موادی که خاک‌ها را تشکیل می‌دهند
مواد سخت موجود در خاک:
مواد سخت خاک را ترکیبات معدنی تشکیل می‌دهند، ولی ممکن است دارای مقداری مواد آلی نیز باشند. البته این ترکیبات معدنی موجود در خاک از تخریب سنگ‌های اولیه یا سنگ مادر حاصل شده‌اند که گاهی اوقات همراه با مواد تازه کلوئیدی و نمک‌ها است.
موجودات زنده در خاک‌ها:
تغییراتی که در خاک‌ها انجام می‌پذیرد بوسیله موجودات زنده در خاک انجام میگیرد. قبل از همه ریشه گیاهان، باکتری‌ها، قارچها، کرم‌ها و بالاخره حلزون‌ها در این تغییرات شرکت دارند.
آب موجود در خاک:
آبی که در خاک وجود دارد حمل مواد حل‌شده را به عهده دارد که البته این مواد حمل شده برای رشد و نمو گیاهان به مصرف می‌رسد.
آب موجود در خاک‌ها از باران و آب‌های نفوذی، آب جذب شده و بالاخره آب‌های زیرزمینی تشکیل شده که در مواقع خشکی از محل خود خارج شده و بمصرف می‌رسد.
هوای موجود در خاک:
هوا همراه با آب در خوه‌های خاک‌ها وجود دارد که البته این هوا از ضروریات رشد و نمو گیاهان و ادامه حیات حیوانات میباشد. مقدار اکسیژنی که در هوای موجود در خاک وجود دارد از دی اکسید کربن کمتر است و این بدان علت است که ریشه گیاهان برای رشد و نمو اکسیژن مصرف کرده و دی اکسید کربن پس می‌دهند.
انواع خاک
انواع خاک وجود دارد که هر کدام از خاک‌ها مشخصه‌های بی همتایی از نظر رنگ، بافت، ساختمان و محتویات دارند. عمق خاک هم متفاوت است. نوع خاک در یک منطقه نوع گیاهانی که می‌توانند در آن رشد کنند را تعیین می‌کند.
۱۲ نوع خاک وجود دارد که عبارتند از:
۱. خاک آلفوسولز Alfisols:
آلفی سول یکی از انواع خاک است در واقع اگر خاکی دارای افق آرجیلیک باشد را خاک آلفی سول می‌نامند وبه معنی خاک‌های پادزول قهوه‌ای خاکستری، چرنوزم فرسوده و پلانوسول‌های وابسته و half bog است و منشا و ریشه لغتی ندارد.
۲. خاک اریدیسولز (Aridisols):
خاک اریدی سول از دیگر انواع خاک میباشد. اگر خاکی بیش از نیم سال خشک باشد و بدون اپی پدون مالیک باشد را خاک اریدی سول می نامند و به معنی خاک‌های بیابانی، خاک‌های بیابانی قرمز رنگ، سیرزوم، سولونچاک، بعضی از خاک‌های قهوه‌ای یا قهوه‌ای متمایل به قرمز و خاک‌های سولونتز است و در زبان لاتین به معنی خشک است.
۳. خاک انتیسول (Entisols):
به انواع خاکهایی که به تازگی تشکیل شده اند خاک انتی سول گویند. اگر خاکی نشانه‌ای از تکامل افق‌های پیدایش درآن دیده نشود و یا بسیار کم باشد را خاک انتی سول می‌نامند و به معنی خاک‌های آزونال و بعضی از خاک‌های low homic gley است و منشا و ریشه لغتی ندارد.
۴. خاک هیستوسولز (Histosols):
هیستوسول‌ها از انواع دیگر خاک هستند. اگر خاکی دارای بیش از ۳۰ درصد مادۀ آلی تا عمق ۴۰ سانتی متری باشد را خاک هیستوسول می‌نامند و به معنی خاک‌های باتلاقی است و در زبان یونانی به معنای بافت است.
۵. خاک اینسپتیسولز (Inceptisols):
انواع خاکی را گویند که دارای اپی پدون‌های آمبریک، مالیک، پلاگن و یاافق کامبیک باشد و به معنی بعضی خاک‌های جنگلی قهوه‌ای و خاک‌های sol brun acide, low homic gley, humic gley است و در زبان لاتین واژه inceptum به معنای شروع و آغاز است.
۶. خاکمولیسولز (Mollisols):
مالی سول از دیگر انواع خاک میباشد. اگر خاکی دارای اپی پدون مالیک باشد را خاک مالی سول می‌نامند و به معنی خاک‌های بلوطی، چرنوزم، بیرونیزم، رندزینا، برخی خاک‌های قهوه ای، قهوه‌ای جنگلی و خاک‌های وابسته گلی هومیک و سولونتز است و در زبان لاتین به معنی نرم است.
۷. خاک اکسیسولز (Oxisols):
اگر خاکی تا عمق ۲ متری دارای افق اکسیک بوده و بدون افق آرجیلیک باشد را خاک اکسی سول می‌نامند وبه معنی خاک‌های لاتریت و خاک‌های لاتوسول است ودر زبان فرانسه به معنی اکسید است.
۸. خاک اسپودوسولز (Spodosols):
اگر خاکی درون عمق ۲ متری از سطح خاک دارای افق اسپودیک باشد را خاک اسپودوسول می‌نامند و به معنی خاک‌های پادزول، پادزول قهوه‌ای و پادزول‌های تحت تاثیر آب‌های زیر زمینی است ودر زبان یونانی به معنی خاکستر گیاهی است.
۹. خاک آلتیسولز (Ultisols):
اگر خاکی دارای افق آرجیلیک باشد، اما اشباع بازی آن در PH برابر ۲/۸ متری از ۳۵ درصد کمتر باشد را خاک آلتی سول می‌نامند و به معنی خاک‌های پادزول زرد رنگ و قرمز رنگ، خاک‌های لاتریتی قهوه‌ای سرخ، پلاسونول‌های وابسته و بعضی از BOGS – HALF است و در زبان لاتین به معنی پایان میباشد.
۱۰. خاک ژلیسولز (Gelisols):
خاکهایی که معمولا دارای لایه ظاهری تیره از مواد آلی و در زیر آن دارای مواد معدنی می باشند که توسط لایه پرموفراست ایجاد شده است.
(ریشه این کلمه ، از کلمه لاتین gelare به معنی یخ زده آمده است) این خاک به طور معمول در نواحی تندرای آلاسکا موجود میباشد .
ترتیب افق های این خاک Aو Bwو Cf بوده و تناوب در ذوب و انجماد لایه یخی باعث چهره خاص این خاک میشود .
برای بسیاری از خاک ها تجزیه مواد آلی در دما های پایین بسیار آرام صورت میگیرد در نتیجه فرم آن به صورت لایه peat نمایان میشود . ویژگی این خاک لایه پرموفراست در آن می باشد .
۱۱. خاک اندیسولز (Andisols):
خاک اندیسول از دیگر انواع خاک میباشد در واقع اگر خاکی دارای بیشتر از ۲۵ سانتی متر خصوصیات آتشفشانی و بدون افق آلبیک باشد را خاک اندیسول می‌نامند و به معنی آنئو است و در زبان ژاپنی به معنی خاک سیاه است.
۱۲. خاک ورتیسولز (Vertisols):
خاک ورتی سول از دیگر انواع خاک میباشد در واقع اگر خاکی در همۀ افق‌های خود بیش از ۳۰ درصد رُس داشته باشد، خشک باشد و در آن تعدادی شکاف تاعمق ۵۰ سانتی متری دیده شود را خاک ورتی سول می‌نامند و به معنی خاک‌های کروموسول است و در زبان لاتین به معنی چرخیدن است.
انواع خاک از لحاظ سنگ‌های تشکیل دهنده
• خاک رسی:
یکی از انواع خاک که می‌توان نام برد خاک رسی است. ذرات رس (Clay) دارای قطری کوچکتر از ۰.۰۰۲ میلیمتر است و در حدود ۵۰% خاک را تشکیل می‌دهند. خاک‌های رسی، چون دارای دانه‌های بسیار ریزی هستند به خاک سرد معروفند و در مقابل رشد گیاهان مقاومت نشان داده و رشد آن‌ها را محدود می‌کنند.
• خاک‌های سیلتی:
خاک‌های سیلتی از دیگر انواع خاک میباشد. ۵۰% این نوع خاک‌ها را ذرات سلیت تشکیل داده است که دارای قطری بین ۰.۰۵ تا ۰.۰۰۲ میلیمتر است و بر حسب اینکه ناخالصی مثل ماسه، رس و … بهمراه دارند به نام خاک‌های سیلتی ماسه‌ای و یا سیلتی رسی معروفند.
• خاک‌های ماسه‌ای:
این نوع از خاک‌ها از ۷۵% ماسه تشکیل شده‌اند. قطر دانه‌ها از ۰.۰۶ تا ۲ میلیمتر است و بر حسب اندازه دانه‌های ماسه به انواع خاک‌های ماسه‌ای درشت، متوسط و ریز تقسیم می‌گردند. مقدار کمی رس خاصیت خاک‌های ماسه‌ای را تغییر می‌دهد و این نوع خاک آب را بیشتر در خود جذب می‌کند تا خاک‌های ماسه‌ای که فاقد رس هستند.
• خاک‌های اسکلتی:
خاک‌های اسکلتی از دیگر انواع خاک میباشد. خاک‌های اسکلتی به خاکهایی اطلاق می‌گردد ک. در حدود ۷۵% آن را دانه‌هایی بزرگتر از ۲ میلیمتر از قبیل: قلوه سنگ، دیگ و شن تشکیل می‌دهند. این خاک‌ها، آب را به مقدار زیاد از خود عبور می‌دهند و لذا همیشه خشک است.